Günümüzde bilgiye ulaşmak için çoğunlukla dijital teknolojilere başvuruyoruz. Akıllı telefonlarımız, bilgisayarlarımız ve e-kitaplarımız sayesinde her türlü bilgiye saniyeler içinde erişebiliyoruz. Lakin bundan yalnızca birkaç yüzyıl evvel, bilginin saklanması ve aktarılması çok daha zahmetli bir süreçti. Günümüz dünyasının temel taşlarından biri olan kâğıt, bilginin jenerasyonlar boyunca korunmasını sağlayarak kültür, bilim, sanat ve ticaretin gelişiminde büyük bir rol oynadı. Pekala, kâğıt ne vakit ve nasıl icat edildi? Kâğıttan evvel hangi gereçler kullanılıyordu?
Gelin, insanlık tarihinin en değerli icatlarından biri olan kâğıdın hikâyesine yakından bakalım.
KÂĞITTAN EVVEL BİLGİ NASIL SAKLANIYORDU?
Kâğıt icat edilmeden evvel beşerler bilgiyi çeşitli sistemlerle saklamaya çalışıyordu. Yazının icadıyla birlikte taş tabletler, metal levhalar, hayvan kemikleri, ağaç kabukları ve hayvan derileri üzerine yazı yazmak yaygın bir uygulama haline geldi. Lakin bu materyallerin her birinin kendine has dezavantajları vardı.
- Taş Tabletler: En eski yazılı evraklardan kimileri, Mezopotamya’daki Sümerlere aittir ve kil tabletler üzerine kazınmıştır. Lakin bu tabletler epey ağırdı ve taşınması zordu.
- Papirüs: Mısırlılar, Nil Irmağı kıyılarında yetişen papirüs bitkisinin liflerini kullanarak birinci “kâğıt benzeri” malzemeyi geliştirdiler. Lakin papirüs nemli ortamlarda çabuk bozuluyor ve dayanıklılığı düşüktü.
- Parşömen: Avrupa’da ve Orta Doğu’da hayvan derisinden yapılan parşömen, papirüsten çok daha sağlamdı. Lakin üretim maliyetleri yüksekti ve büyük ölçülerde yazı yazmaya uygun değildi.
Bu dezavantajlar nedeniyle, daha hafif, ucuz, sağlam ve kolay üretilebilen bir yazı materyaline gereksinim duyuluyordu. İşte kâğıdın icadı, tam da bu muhtaçlığın sonucunda ortaya çıktı.
KÂĞIT NASIL İCAT EDİLDİ?
Bugün kullandığımız manada kâğıdın icadı, M.S. 105 yılında Çin’de gerçekleşti. Çinli saray vazifelisi Cai Lun, çeşitli bitkisel liflerden, ağaç kabuklarından ve eski kumaşlardan bir karışım hazırlayarak birinci kâğıdı üretti. Üretim süreci epeyce yenilikçiydi:
- Dut ağacı kabukları, bambu lifleri ve eski kumaş modülleri sıcak suyla kaynatıldı.
- Bu gereçler dövülerek hamur hâline getirildi.
- Elde edilen hamur, ince bir elek üzerine serildi ve fazla suyu süzüldü.
- Güneşte kurutulan katman, yazı yazılabilecek bir yüzeye dönüştü.
Bu formül, kâğıdı taş tabletlere, papirüse ve parşömene kıyasla çok daha hafif, sağlam ve ekonomik bir seçenek hâline getirdi. Cai Lun’un geliştirdiği teknik sayesinde Çin’de kâğıt süratle yaygınlaştı ve günlük ömrün ayrılmaz bir kesimi oldu.
KÂĞIDIN DÜNYAYA YAYILMASI
Kâğıt, birinci olarak Çin’de kullanılsa da vakitle öbür medeniyetlere yayıldı ve dünya çapında bir ihtilal yarattı.
- Çin’den Japonya ve Kore’ye (4-6. Yüzyıl): Kâğıt üretim teknikleri Çin’den Japonya ve Kore’ye taşındı. Japonya’da kâğıt sanatı gelişti ve kaligrafi yaygınlaştı.
- Talas Savaşı ve İslam Dünyasına Girişi (751): Çin ve Abbasi orduları ortasındaki Talas Savaşı sırasında Müslümanlar, Çinli esirlerden kâğıt üretimini öğrendi. Bunun akabinde Bağdat’ta büyük kâğıt atölyeleri kuruldu.
- Endülüs ve Avrupa’ya Geçiş (12-13. Yüzyıl): İslam dünyasında gelişen kâğıt üretimi, Endülüs üzerinden Avrupa’ya ulaştı. İspanya’nın Valencia kentinde birinci kâğıt fabrikaları kuruldu.
- Matbaanın Keşfi (15. Yüzyıl): Almanya’da Johannes Gutenberg’in matbaayı icat etmesiyle birlikte kitap üretimi hızlandı ve kâğıt kullanımı büyük bir artış gösterdi.
- Sanayi İhtilali ve Çağdaş Kâğıt Üretimi (18-19. Yüzyıl): Kâğıt üretimi büyük ölçekli fabrikalara taşındı ve birinci çağdaş kâğıt imal makineleri geliştirildi.
KÂĞIT ÜRETİMİNİN DÖNÜM NOKTALARI
Kâğıt üretimi, tarih boyunca birçok yenilikçi gelişmeyle şekillendi.
- İlk Kâğıt Fabrikalarının Kurulması (8. Yüzyıl): Bağdat’ta birinci kâğıt fabrikası açıldı ve kağıt üretimi sürat kazandı.
- İlk Avrupa Kâğıt Fabrikası (12. Yüzyıl): Endülüs’te kurulan fabrikalar, kâğıdın Avrupa’da yayılmasını sağladı.
- Matbaanın İcadı (1450’ler): Gutenberg’in matbaası, kâğıda olan talebi artırdı ve kitapların daha süratli üretilmesini sağladı.
- Sanayi İhtilali ve Buhar Makinesi (18-19. Yüzyıl): Kâğıt üretimi makinelerle yapılmaya başlandı ve kâğıt fiyatları düştü.
- Geri Dönüşüm Süreci (20. Yüzyıl): Çevresel korkular nedeniyle geri dönüşümlü kâğıt üretimi yaygınlaştı.
GÜNÜMÜZDE KÂĞIT KULLANIMI VE GELECEĞİ
Günümüzde dijitalleşmenin tesiriyle kâğıt kullanımı azalmış üzere görünse de, eğitimden sanata, ticaretten resmi dokümanlara kadar birçok alanda hâlâ büyük bir değere sahiptir. Bilhassa geri dönüştürülebilir kâğıtların üretimi ve sürdürülebilir orman idaresi, çevreyi muhafaza açısından kritik bir rol oynamaktadır.
Kâğıdın icadı, insanlık tarihinin en büyük ihtilallerinden biri olmuş ve bilgiye erişimi kolaylaştırarak toplumların gelişimine büyük katkı sağlamıştır. Dijitalleşme artsa da, kâğıt hala vazgeçilmez bir bilgi taşıyıcısı olmaya devam etmektedir.
”Faks Makinesi Ne Vakit İcat Edildi?” isimli yazımıza da göz atmanızı tavsiye ederiz.
Daha fazla bu usul içerikler için web sitemizi ve de instagram hesabımızı takip etmeyi unutmayınız!
